Ο πληθωρισμός της ζώνης του ευρώ

Στη ζώνη του ευρώ, ο πληθωρισμός τιμών καταναλωτή μετρείται με βάση τον «Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή», ο οποίος συχνά αναφέρεται με το ακρωνύμιο «ΕνΔΤΚ». Ο όρος «εναρμονισμένος» δηλώνει ότι όλες οι χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση ακολουθούν την ίδια μεθοδολογία. Έτσι διασφαλίζεται ότι τα στοιχεία για μία χώρα μπορούν να συγκριθούν με τα στοιχεία άλλης χώρας.

Αυτός ο δείκτης μέτρησης αποτελεί ένα καλό μέσο παρακολούθησης του πώς αλλάζουν οι τιμές στην οικονομία. Λειτουργεί σαν χάρτης που βοηθά εμάς στην ΕΚΤ να λαμβάνουμε τις σωστές αποφάσεις.

Το καθήκον μας είναι να διατηρούμε τη σταθερότητα των τιμών. Για να το πετύχουμε διασφαλίζουμε ότι ο πληθωρισμός – ο ρυθμός με τον οποίο οι τιμές μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου – παραμένει χαμηλός, σταθερός και προβλέψιμος: 2% μεσοπρόθεσμα.

Γιατί είναι τόσο σημαντική η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών;

Συγκρίσιμες μετρήσεις σε όλες τις χώρες

Προτού το ευρώ γίνει το κοινό μας νόμισμα, κάθε χώρα χρησιμοποιούσε τις δικές της εθνικές μεθόδους και διαδικασίες για τη μέτρηση του πληθωρισμού. Με την εισαγωγή του ευρώ δημιουργήθηκε η ανάγκη να βρεθεί ένα μέσο μέτρησης του πληθωρισμού για ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ το οποίο θα μπορούσε να επιτρέπει τη σύγκριση μεταξύ χωρών, χωρίς κενά και διπλά στοιχεία. Ο ΕνΔΤΚ, ο οποίος στηρίζεται από ένα σύνολο νομικά δεσμευτικών κανόνων, δημιουργήθηκε για αυτόν ακριβώς τον σκοπό.

Στάθμιση των προϊόντων που περιλαμβάνονται στον ΕνΔΤΚ

Η επίδραση της μεταβολής μίας μόνο τιμής στον ΕνΔΤΚ εξαρτάται από το πόσα χρήματα δαπανούν τα νοικοκυριά, κατά μέσο όρο, για αυτό το προϊόν.

Παράδειγμα του καφέ: ο καφές (όπως και το τσάι και το κακάο) έχει συντελεστή στάθμισης 0,4%. Επομένως, οποιαδήποτε μεταβολή της τιμής του δεν θα έχει μεγάλο αντίκτυπο στον συνολικό ΕνΔΤΚ.

Παράδειγμα της βενζίνης: η βενζίνη (όπως και τα άλλα καύσιμα και τα λιπαντικά) έχει συντελεστή στάθμισης 4,6%, άρα ο αντίκτυπος που θα έχει η μεταβολή της τιμής της στον ΕνΔΤΚ θα είναι περίπου δέκα φορές μεγαλύτερος από ό,τι στην αντίστοιχη περίπτωση του καφέ.

Πώς υπολογίζεται ο ΕνΔΤΚ;

Συλλογή τιμών – Κάθε μήνα συλλέγονται εκατομμύρια τιμές σε φυσικά και ηλεκτρονικά καταστήματα χάρη στην αυτοματοποιημένη συγκομιδή δεδομένων από το διαδίκτυο, από σαρωτές ταμείων και από έρευνες. Αυτές οι τιμές καλύπτουν όλη τη ζώνη του ευρώ και ταξινομούνται έως και σε 295 κατηγορίες προϊόντων. Ο ακριβής αριθμός των δειγμάτων αυτών διαφέρει από χώρα σε χώρα. Για κάθε προϊόν, συλλέγονται διάφορες τιμές από διαφορετικά καταστήματα και διαφορετικές περιοχές. Παράδειγμα: οι τιμές των βιβλίων λαμβάνουν υπόψη τα διάφορα είδη βιβλίων (μυθιστορήματα και λοιπή πεζογραφία, βιβλία αναφοράς κ.λπ.) που πωλούνται σε βιβλιοπωλεία, σούπερ μάρκετ και μέσω διαδικτύου.

Στάθμιση των ομάδων προϊόντων – Οι ομάδες προϊόντων σταθμίζονται σύμφωνα με τη βαρύτητά τους στο μέσο προϋπολογισμό των νοικοκυριών. Οι συντελεστές στάθμισης αναπροσαρμόζονται τακτικά, προκειμένου ο δείκτης να παραμένει έγκυρος και να αντανακλά τις μεταβαλλόμενες καταναλωτικές τάσεις. Υπολογίζονται με βάση τα αποτελέσματα ερευνών στις οποίες τα νοικοκυριά καλούνται να καταγράψουν πού ξοδεύουν τα χρήματά τους. Οι συντελεστές στάθμισης είναι εθνικοί μέσοι όροι που αντανακλούν τις δαπάνες όλων των ομάδων καταναλωτών (πλούσιων και φτωχών, νέων και ηλικιωμένων κ.λπ.).

Στάθμιση των χωρών – Οι χώρες σταθμίζονται σύμφωνα με το μερίδιό τους στη συνολική καταναλωτική δαπάνη της ζώνης του ευρώ.

Μετά την επανεξέταση της στρατηγικής το 2021, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να στηρίξει τη συμπερίληψη του κόστους ιδιοκατοίκησης στον ΕνΔΤΚ, ώστε να αποτυπώνεται καλύτερα το πώς οι άνθρωποι βιώνουν την άνοδο των τιμών.

Η υλοποίηση αυτού του στόχου θα απαιτήσει χρόνο. Η Eurostat έχει ξεκινήσει τις απαραίτητες εργασίες για τη συμπερίληψη του κόστους ιδιοκατοίκησης στον ΕνΔΤΚ.

Μέχρι τότε, στην ΕΚΤ θα χρησιμοποιούμε άλλους δείκτες μέτρησης του πληθωρισμού που αντικατοπτρίζουν το κόστος ιδιοκατοίκησης και μας βοηθούν να καταλάβουμε καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο μεταβάλλονται οι τιμές στην οικονομία.

Ποιος υπολογίζει τον ΕνΔΤΚ ...

... στις διάφορες χώρες; Κάθε χώρα της ζώνης του ευρώ έχει τη δική της εθνική στατιστική υπηρεσία. Η υπηρεσία αυτή υπολογίζει τον ΕνΔΤΚ της συγκεκριμένης χώρας.

... στη ζώνη του ευρώ; Κάθε εθνική στατιστική υπηρεσία αποστέλλει τα στοιχεία της στην Eurostat, τη Στατιστική Υπηρεσία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Στη συνέχεια, η Eurostat υπολογίζει τον ΕνΔΤΚ για το σύνολο της ζώνης του ευρώ. Η Eurostat διασφαλίζει επίσης την ποιότητα των εθνικών στοιχείων ελέγχοντας τη συμβατότητά τους με τα νομικά δεσμευτικά πρότυπα. Για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. Eurostat.

Εκτιμώμενος πληθωρισμός

Από τις έρευνες καταναλωτών συχνά προκύπτει ότι οι άνθρωποι «έχουν την αίσθηση» ότι ο πληθωρισμός είναι υψηλότερος από ό,τι πραγματικά φανερώνουν οι δείκτες τιμών. Τι διαμορφώνει λοιπόν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον πληθωρισμό; Σε διάφορες ακαδημαϊκές μελέτες έχουν διαπιστωθεί τα εξής:

• Οι αυξήσεις των τιμών τραβούν την προσοχή μας περισσότερο από ό,τι η σταθερότητα ή η μείωση των τιμών – Οι αυξήσεις των τιμών μένουν στη μνήμη μας περισσότερο χρόνο. Έχουμε την τάση να προσέχουμε λιγότερο τις σταθερές ή μικρότερες τιμές, αν και αυτές οι τιμές λαμβάνονται επίσης υπόψη στον υπολογισμό του μέσου ρυθμού πληθωρισμού.
• Προσέχουμε περισσότερο τις τιμές των προϊόντων που αγοράζουμε συχνότερα – Τα τελευταία χρόνια, οι τιμές ορισμένων προϊόντων και υπηρεσιών που καταναλώνουμε συχνά έχουν αυξηθεί πάνω από το μέσο όρο. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αποτελούν η βενζίνη, το ψωμί και τα εισιτήρια λεωφορείων. Συχνά δίνουμε υπερβολική προσοχή στις μεταβολές των τιμών αυτών των αγαθών και υπηρεσιών όταν σκεφτόμαστε τον πληθωρισμό. Έτσι, μπορεί να υπερεκτιμήσουμε τον πληθωρισμό που πράγματι καταγράφεται.
• Προσέχουμε λιγότερο τις τιμές των προϊόντων που αγοράζουμε σπανιότερα και τις άμεσες χρεώσεις – Ένα σημαντικό ποσό του προϋπολογισμού των νοικοκυριών δαπανάται σε αγαθά και υπηρεσίες τα οποία αγοράζουμε λιγότερο συχνά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα αυτοκίνητα και οι διακοπές. Υπάρχουν επίσης είδη για τα οποία πληρώνουμε με αυτόματη χρέωση τραπεζικού λογαριασμού (άμεσες χρεώσεις και πάγιες εντολές πληρωμής), όπως το ενοίκιο και οι λογαριασμοί τηλεφώνου. Έχουμε την τάση να δίνουμε μικρότερη προσοχή σε αυτές τις δαπάνες και στις μεταβολές των αντίστοιχων τιμών όταν σκεφτόμαστε τον πληθωρισμό.

• «Προσωπικός» πληθωρισμός – Ο Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ) καταρτίζεται με βάση το μέσο καλάθι αγαθών και υπηρεσιών. Αυτό το καλάθι είναι αντιπροσωπευτικό για όλα τα νοικοκυριά. Ωστόσο, τα νοικοκυριά που έρχονται αντιμέτωπα με αυξήσεις τιμών που υπερβαίνουν τον μέσο όρο μπορεί να αντιλαμβάνονται αυτή την κατάσταση πιο έντονα σε σχέση με νοικοκυριά που ωφελούνται από αυξήσεις τιμών χαμηλότερες του μέσου όρου.

  Παράδειγμα: εάν οι τιμές της βενζίνης σημειώσουν πολύ μεγαλύτερη άνοδο σε σχέση με άλλα αγαθά και υπηρεσίες, όσοι χρησιμοποιούν συχνά το αυτοκίνητό τους μπορεί να έχουν την «αίσθηση» ότι ο ρυθμός πληθωρισμού υπερβαίνει τον ΕνΔΤΚ, καθώς τα προσωπικά τους έξοδα για βενζίνη είναι υψηλότερα από τον μέσο όρο. Αντίθετα, για όσους χρησιμοποιούν σπάνια ή δεν χρησιμοποιούν καθόλου αυτοκίνητο ο «προσωπικός» πληθωρισμός θα είναι χαμηλότερος.

• Οι ρυθμοί πληθωρισμού είναι ετήσιοι, αλλά η μνήμη μας ανατρέχει σε παλαιότερες περιόδους – Ο ΕνΔΤΚ ορίζεται συνήθως ως ετήσιος ρυθμός αύξησης. Αυτό σημαίνει ότι συγκρίνουμε το γενικό επίπεδο τιμών συγκεκριμένης περιόδου, π.χ. του Ιανουαρίου 2009, με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους, δηλ. τον Ιανουάριο 2008. Όταν διαμορφώνουμε τις εκτιμήσεις μας για τον πληθωρισμό, μπορεί να σκεφτόμαστε τιμές περασμένων ετών. Σε βάθος χρόνου, οι τιμές τείνουν να αυξάνονται σημαντικά, ακόμη και αν ο ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού είναι χαμηλός. Για παράδειγμα, εάν ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής του ΕνΔΤΚ είναι 2%, μετά από μια δεκαετία το γενικό επίπεδο τιμών θα έχει αυξηθεί κατά περισσότερο από 20%.

• Μεταβολή τιμών έναντι μεταβολής ποιότητας – Συχνά θεωρούμε ότι η μεταβολή της τιμής ενός προϊόντος ταυτίζεται με τον πληθωρισμό. Ορισμένες φορές όμως μεταβάλλεται ταυτόχρονα η ποιότητα του προϊόντος. Ο ΕνΔΤΚ λαμβάνει υπόψη αυτό το γεγονός αφαιρώντας τη μεταβολή που οφείλεται στην ποιότητα.

  Παράδειγμα: Μπορεί οι τιμές των αυτοκινήτων να έχουν σημειώσει άνοδο, τα νέα όμως μοντέλα συχνά περιλαμβάνουν στον εργοστασιακό εξοπλισμό τους πολλές δυνατότητες που παλαιότερα παρέχονταν προαιρετικά (όπως δορυφορικά συστήματα πλοήγησης, κλιματισμός και αερόσακοι). Στις περιπτώσεις αυτές, η αύξηση των τιμών δεν οφείλεται μόνο στον πληθωρισμό αλλά και στη βελτίωση της ποιότητας. Εάν υποθέσουμε ότι οι τιμές των αυτοκινήτων σημείωσαν άνοδο 5% κατά μέσο όρο, αλλά ταυτόχρονα η βελτίωση της ποιότητας αντιπροσώπευε το 1%, τότε ο ΕνΔΤΚ θα αντανακλούσε αύξηση 4% για τα προϊόντα αυτά.