Η "εκθεμελίωση" του Ερντογάν

Ο σεισμός που έπληξε την Τουρκία στις 6 Φεβρουαρίου 2023 είναι πρωτίστως μια ανθρώπινη τραγωδία, η οποία έχει στοιχίσει τη ζωή σε τουλάχιστον 45.000 ανθρώπους μέχρι σήμερα.

Η καταστροφή έχει επίσης σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία της χώρας - η οικονομική ζημία από τις ζημιές υπολογίζεται σε 84 δισεκατομμύρια δολάρια - και στην πολιτική της.

Η ανάλυση αυτής της ανθρώπινης τραγωδίας και των μακροπρόθεσμων επιπτώσεών της για την Τουρκία είναι δύσκολη 

Σημαντικό επίσης είναι να εξετάσουμε τις επιπτώσεις του σεισμού στον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν - όχι για λόγους πολιτικής ίντριγκας, αλλά επειδή είναι ζωτικής σημασίας για τον καθορισμό του τρόπου με τον οποίο η Τουρκία θα ανακάμψει από την καταστροφή και θα προετοιμαστεί καλύτερα στο μέλλον.

Ο πρόεδρος Ερντογάν αποσείει την ευθύνη

Οι προεδρικές και βουλευτικές εκλογές στην Τουρκία πρόκειται να διεξαχθούν τον Ιούνιο του 2023. Η δημοτικότητα του Ερντογάν μειωνόταν ακόμη και πριν από τον σεισμό, εν μέρει λόγω της οικονομικής κρίσης και της αυξανόμενης ανησυχίας του λαού για τον αυταρχικό τρόπο διακυβέρνησής του, ιδίως μεταξύ των νεότερων ψηφοφόρων.

Ο ίδιος ο Ερντογάν, επιθεωρώντας τις ζημιές που προκλήθηκαν, ανακοίνωσε ότι "δεν ήταν δυνατόν να είμαστε προετοιμασμένοι για μια τέτοια καταστροφή". Την αποκάλεσε επίσης "πεπρωμένο".

Ωστόσο, οι επικριτές δεν έχουν πειστεί. Οι αναλυτές θεωρούν ότι η άκρως συγκεντρωτική μονοκρατορία του Ερντογάν ευθύνεται τόσο για την έλλειψη επαρκούς προετοιμασίας πριν από τον σεισμό όσο και για την αποτυχία παροχής συντονισμένης βοήθειας μετά από αυτόν.

Έλλειψη προετοιμασίας και συντονισμού

Σίγουρα, το ιστορικό του Ερντογάν τον καθιστά ευάλωτο σε ισχυρισμούς περί υπαιτιότητας για το μέγεθος της καταστροφής.

Τα τελευταία 20 χρόνια, ο Ερντογάν έδωσε προτεραιότητα στις κατασκευές ως μοχλό οικονομικής ανάπτυξης. Αρχικά, κατά τη διάρκεια της θητείας του, γραφειοκρατικοί και μη κυβερνητικοί θεσμοί προσπάθησαν να ρυθμίσουν τον κατασκευαστικό τομέα, έχοντας κατά νου τον καταστροφικό σεισμό του 1999 στα βορειοδυτικά της χώρας που στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από 17.000 ανθρώπους.

Ωστόσο, μετά τις συνταγματικές τροποποιήσεις του 2017, ο Ερντογάν εγκαθίδρυσε ένα νέο προεδρικό καθεστώς χωρίς σχεδόν καθόλου ελέγχους και ισορροπίες. Αποψίλωσε τους γραφειοκρατικούς θεσμούς, τοποθέτησε πιστούς σε θέσεις-κλειδιά και πλούτισε τους κολλητούς εργολάβους. Δεν επέβαλε τους απαραίτητους οικοδομικούς κανονισμούς. Αντιθέτως, έδωσε αμνηστία στους ιδιοκτήτες εκατομμυρίων ελαττωματικών κτιρίων στο πλαίσιο μιας λαϊκίστικης πολιτικής που αύξησε επίσης τη φορολογία. Μετά τον σεισμό, βίντεο με τον πρόεδρο να καυχιέται για αυτή την "αμνηστία" έγιναν viral.

Η κυβέρνηση Ερντογάν αντιμετώπισε επίσης κατηγορίες ότι ήταν πολύ αργή και ανοργάνωτη για να συντονίσει τις επιχειρήσεις διάσωσης μετά τον σεισμό.

Το συγκεντρωτικό σύστημα έχει θεωρηθεί υπεύθυνο τόσο από τα κόμματα της αντιπολίτευσης όσο και από ξένους παρατηρητές για αυτό που θεωρείται ως μια πολύ αναποτελεσματική αντίδραση κατά την κρίσιμη πρώτη ημέρα μετά τον σεισμό. Οι επικριτές ρώτησαν, για παράδειγμα, γιατί ο Ερντογάν δεν επέτρεψε στις ένοπλες δυνάμεις να συμμετάσχουν στις επιχειρήσεις διάσωσης μόλις έγινε σαφές το μέγεθος της καταστροφής.

Παρά τον ισχυρό έλεγχο που ασκεί ο Ερντογάν στα μέσα ενημέρωσης, οι επικρίσεις αυτές έχουν κοινοποιηθεί ευρέως στην Τουρκία τόσο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και στα κόμματα και τους ακτιβιστές της αντιπολίτευσης.

Ο Ερντογάν αντέδρασε αποκλείοντας προσωρινά την πρόσβαση στο Twitter και ανακοινώνοντας δημοσίως ότι κατέγραφε τους επικριτές "στο σημειωματάριό του" για να τους διώξει αργότερα.

Αλλά αυτό δεν έκανε πολλά για να αναχαιτίσει την οργή που στρέφεται εναντίον του προέδρου.

Στην εξουσία από το 2003, ο Ερντογάν έχει αποκτήσει τη φήμη ενός αυταρχικού, επιρρεπή στην καταστολή των διαφωνιών αντί να συνομιλεί με τους επικριτές. Στο μυαλό πολλών πολιτικών παρατηρητών, είναι απίθανο να αλλάξει την πολιτική του στάση τώρα.

Ως εκ τούτου, η αντιπολίτευση καλεί τώρα το τουρκικό εκλογικό σώμα να επιλέξει μια νέα ηγεσία που μπορεί να προετοιμάσει καλύτερα τη χώρα για μελλοντικούς σεισμούς.

Θα ακυρώσει ο Ερντογάν τις εκλογές;

Το κόμμα του Ερντογάν φαίνεται να ανησυχεί ότι η λαϊκή οργή για τον χειρισμό της καταστροφής μπορεί να επηρεάσει τις επερχόμενες εκλογές.

Ο Bülent Arınç, ιδρυτής του AKP και πρώην πρόεδρος του τουρκικού κοινοβουλίου, ζήτησε δημοσίως την αναβολή των εκλογών για ένα χρόνο. Το τουρκικό Σύνταγμα, ωστόσο, επιτρέπει την αναβολή των εκλογών μόνο κατά τη διάρκεια ενός πολέμου. Ως εκ τούτου, ο Arınç προσδιόρισε το Σύνταγμα ως "μη ιερό" και ζήτησε να μην το σεβαστεί.

Ο Ερντογάν έχει ένα μεγάλο δίλημμα. Εάν επιτρέψει να διεξαχθούν οι εκλογές όπως έχει προγραμματιστεί τον Ιούνιο του 2023, είναι πιθανό να τις χάσει. Ακόμη και πριν από τον σεισμό, οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι θα έχανε έναντι ενός από τους τρεις πιθανούς ανταγωνιστές του στην προεδρική κούρσα.

Πριν από τον σεισμό, η Τουρκία βίωνε ήδη μια μεγάλη οικονομική κρίση, με ετήσιο πληθωρισμό που ξεπερνούσε το 80% τους τελευταίους έξι μήνες. Έξι κόμματα της αντιπολίτευσης -συμπεριλαμβανομένων εκείνων που έχουν ιδρυθεί από έναν πρώην πρωθυπουργό του AKP και έναν πρώην αντιπρόεδρο του AKP- έχουν συγκροτήσει συμμαχία κατά του Ερντογάν.

Για όλους αυτούς τους λόγους, ο Ερντογάν μπορεί να βρει ευεργετική την ιδέα της αναβολής των εκλογών, ακόμη και αν είναι αντισυνταγματική.

Ωστόσο, ο Ερντογάν δεν γνωρίζει πού οδηγούνται αυτά τα πολλαπλά οικονομικά και πολιτικά προβλήματα - θα μπορούσαν να επιδεινωθούν μέχρι το επόμενο έτος. Ως εκ τούτου, η αναβολή των εκλογών είναι επικίνδυνη.

Όπως και να έχει, προχωρώντας μπροστά, ο Ερντογάν θα δυσκολευτεί πιθανότατα να διατηρήσει την πολιτική του ηγεμονία. Η νομή του στην εξουσία απειλούνταν ήδη, ακόμη και πριν από τον σεισμό.