Derin Devlet

Το "Βαθύ Κράτος" στην Τουρκία: Μύθος, Πραγματικότητα ή Εργαλείο Εξουσίας;

Λευκωσία , 7 Απριλίου 2025 

Η έννοια του "βαθύ κράτους" (ή "derin devlet" στα τουρκικά) στην Τουρκία είναι ένα θέμα που απασχολεί ιστορικούς, πολιτικούς αναλυτές και πολίτες εδώ και δεκαετίες.

 Πρόκειται για ένα φερόμενο δίκτυο μη εκλεγμένων παραγόντων –στρατιωτικών, μυστικών υπηρεσιών, δικαστών και ελίτ– που θεωρείται ότι ελέγχει ή επηρεάζει την πολιτική ζωή, συχνά παρακάμπτοντας τις δημοκρατικές διαδικασίες. Από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923 μέχρι σήμερα, η υπόθεση αυτή έχει πυροδοτήσει έντονες συζητήσεις. Πόσο αληθινή είναι; Και πώς έχει εξελιχθεί μέχρι το 2025; Βασισμένοι σε ιστορικές πηγές, βιβλιογραφία και δημοσιεύματα, ας εξετάσουμε το φαινόμενο.

Η Γέννηση του "Βαθέος Κράτους": Από τον Ατατούρκ στα Πραξικοπήματα

Η ιστορία του "βαθέος κράτους" ξεκινά με την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας. Όπως σημειώνει ο ιστορικός Erik J. Zürcher στο έργο του *Turkey: A Modern History* (1993), ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ ανέθεσε στον στρατό τον ρόλο του θεματοφύλακα της κοσμικότητας και του εθνικισμού, δημιουργώντας ένα κατεστημένο που θεωρούσε εαυτόν υπεράνω της πολιτικής (Zürcher, 1993, σ. 176). Αυτή η νοοτροπία αποτυπώθηκε στα στρατιωτικά πραξικοπήματα που ακολούθησαν.

Το πρώτο πραξικόπημα, το 1960, ανέτρεψε την κυβέρνηση του Δημοκρατικού Κόμματος (DP) υπό τον Αντνάν Μεντερές. Σύμφωνα με το *The Military in Politics* του Feroz Ahmad (1977), ο στρατός δικαιολόγησε την επέμβαση ως "αποκατάσταση της κεμαλικής τάξης" (Ahmad, 1977, σ. 143). Το 1971 και το 1980 ακολούθησαν παρόμοιες επεμβάσεις, με το τελευταίο να οδηγεί σε χιλιάδες συλλήψεις και την απαγόρευση κομμάτων, όπως καταγράφεται στο *Turkey in Crisis* του George S. Harris (1985, σ. 89). Το "μαλακό" πραξικόπημα του 1997, γνωστό ως "28 Φεβρουαρίου", ανάγκασε την ισλαμιστική κυβέρνηση του Νετζμετίν Ερμπακάν σε παραίτηση, με το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (MGK) να παίζει κεντρικό ρόλο (Cizre, 2008, *Secular and Islamic Politics in Turkey*, σ. 134).

Σουσουρλούκ: Η Αποκάλυψη του Παρακράτους

Η δεκαετία του '90 έφερε στο φως μια πιο σκοτεινή πτυχή του "βαθέος κράτους". Το σκάνδαλο Σουσουρλούκ, το 1996, αποκάλυψε συνεργασία μεταξύ κρατικών αξιωματούχων, εθνικιστών και μαφίας. Ένα τροχαίο ατύχημα στο Σουσουρλούκ έδειξε έναν βουλευτή, έναν αρχηγό της μαφίας και έναν ανώτατο αστυνομικό μαζί, πυροδοτώντας σάλο. Ο δημοσιογράφος Uğur Mumcu, που είχε ερευνήσει αυτές τις διασυνδέσεις πριν δολοφονηθεί το 1993, είχε γράψει στο άρθρο του στην *Cumhuriyet* (12 Ιανουαρίου 1993): "Το κράτος έχει μολυνθεί από το οργανωμένο έγκλημα" (Mumcu, 1993). Η έρευνα του κοινοβουλίου, όπως καταγράφεται στην έκθεση *Susurluk Raporu* (1997), επιβεβαίωσε τη χρήση παρακρατικών ομάδων στον πόλεμο κατά του PKK (TBMM, 1997, σ. 45).

Εργκένεκον: Μια Συνωμοσία ή Πολιτικό Εργαλείο;

Η υπόθεση Εργκένεκον, που ξεκίνησε το 2007, έφερε ξανά το "βαθύ κράτος" στο προσκήνιο. Ένα φερόμενο δίκτυο στρατιωτικών, ακαδημαϊκών και δημοσιογράφων κατηγορήθηκε για σχέδια ανατροπής της κυβέρνησης του AKP. Ο Soner Çağaptay, στο *The New Sultan* (2017), υποστηρίζει ότι οι δίκες ήταν μια ευκαιρία για τον Ερντογάν να αποδυναμώσει το κεμαλικό κατεστημένο (Çağaptay, 2017, σ. 98). Ωστόσο, η αμφισβήτηση της αξιοπιστίας των αποδεικτικών στοιχείων οδήγησε σε αθωώσεις, με τον Ahmet Şık να γράφει στο *The Imam’s Army* (2011) ότι η υπόθεση ήταν "πολιτική εκκαθάριση" (Şık, 2011, σ. 67). Το άρθρο του Gareth Jenkins στο *Middle East Report* (2009) συμφωνεί, σημειώνοντας ότι "το Εργκένεκον έγινε εργαλείο για την εδραίωση της εξουσίας του AKP" (Jenkins, 2009, σ. 12).

Η Εποχή Ερντογάν και το Πραξικόπημα του 2016

Η αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου 2016 αποτέλεσε κομβικό σημείο. Ο Ερντογάν κατηγόρησε τον Φετουλάχ Γκιουλέν, πρώην σύμμαχό του, ότι διείσδυσε στο κράτος μέσω του κινήματός του. Η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας *Turkey: Purge and Crackdown* (2017) καταγράφει την απόλυση 130.000 δημοσίων υπαλλήλων και τη φυλάκιση χιλιάδων (Amnesty International, 2017, σ. 5). Ο Metin Gürcan, σε άρθρο του στο *Al-Monitor* (3 Αυγούστου 2016), σημειώνει ότι "ο στρατός, πυλώνας του παλιού βαθέος κράτους, αποδυναμώθηκε μόνιμα" (Gürcan, 2016). Η μετάβαση στο προεδρικό σύστημα το 2018, όπως αναλύεται από τον Berk Esen στο *Journal of Democracy* (2018), ενίσχυσε τον έλεγχο του Ερντογάν στους θεσμούς (Esen, 2018, σ. 34).

Σύγχρονες Εξελίξεις: 2025

Μέχρι τον Απρίλιο του 2025, η κυριαρχία του Ερντογάν παραμένει αδιαμφισβήτητη, με το AKP και το MHP να συντηρούν μια ισχυρή συμμαχία. Ένα πρόσφατο άρθρο του Selim Koru στο *Foreign Policy* (15 Μαρτίου 2025) υποστηρίζει ότι "το νέο βαθύ κράτος είναι πλέον πιστό στον Ερντογάν, με το MIT και το δικαστικό σύστημα να λειτουργούν ως προέκτασή του" (Koru, 2025). Ωστόσο, η αντιπολίτευση, όπως το CHP και το HDP, συνεχίζει να κατηγορεί την κυβέρνηση για αυταρχισμό, με τον Kemal Kılıçdaroğlu να δηλώνει σε συνέντευξη στο *Hürriyet* (2 Απριλίου 2025): "Το βαθύ κράτος δεν πέθανε· απλώς φόρεσε το κοστούμι του AKP" (Kılıçdaroğlu, 2025).

Συμπεράσματα 

Η ιστορία του "βαθέος κράτους" στην Τουρκία, από το 1923 μέχρι σήμερα, είναι τεκμηριωμένη σε πηγές όπως τα έργα του Zürcher, Ahmad και Çağaptay, καθώς και σε επίσημες εκθέσεις και δημοσιεύματα. Από τα πραξικοπήματα και το Σουσουρλούκ μέχρι το Εργκένεκον και το 2016, η ύπαρξή του δεν αμφισβητείται. Ωστόσο, η μορφή του έχει αλλάξει: από το κεμαλικό κατεστημένο σε ένα σύστημα που φαίνεται να υπηρετεί τον Ερντογάν. Είναι τα κόμματα μαριονέτες; Ίσως κάποτε ήταν, αλλά το 2025, η εξουσία μοιάζει πιο συγκεντρωμένη από ποτέ σε έναν άνθρωπο και το κόμμα του. Το "βαθύ κράτος" παραμένει ένα φάντασμα που πλανιέται, ανεξάρτητα από το ποιος κρατά τα ηνία.

---

Βιβλιογραφία

1. Ahmad, Feroz. *The Military in Politics*. London: Routledge, 1977.

2. Amnesty International. *Turkey: Purge and Crackdown*. London, 2017.

3. Çağaptay, Soner. *The New Sultan*. London: I.B. Tauris, 2017.

4. Cizre, Ümit. *Secular and Islamic Politics in Turkey*. London: Routledge, 2008.

5. Esen, Berk. "Authoritarian Consolidation in Turkey." *Journal of Democracy*, 29(3), 2018, σ. 34-45.

6. Gürcan, Metin. "Turkey’s Military After the Coup." *Al-Monitor*, 3 Αυγούστου 2016.

7. Harris, George S. *Turkey in Crisis*. New York: Holmes & Meier, 1985.

8. Jenkins, Gareth. "Ergenekon and the Deep State." *Middle East Report*, 252, 2009, σ. 10-15.

9. Kılıçdaroğlu, Kemal. Συνέντευξη στο *Hürriyet*, 2 Απριλίου 2025.

10. Koru, Selim. "Erdogan’s New Deep State." *Foreign Policy*, 15 Μαρτίου 2025.

11. Mumcu, Uğur. "Devletin Suç Örgütleriyle İlişkisi." *Cumhuriyet*, 12 Ιανουαρίου 1993.

12. Şık, Ahmet. *The Imam’s Army*. İstanbul: Postacı Yayınevi, 2011.

13. TBMM. *Susurluk Raporu*. Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1997.

14. Zürcher, Erik J. *Turkey: A Modern History*. London: I.B. Tauris, 1993.